Theo New Zealand – quốc gia lưu trữ văn kiện pháp lý của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Ukraine nộp đơn xin gia nhập CPTPP vào ngày 5/7/2023.[1] Tuy nhiên, để trở thành thành viên chính thức, Ukraine cần vượt qua các tiêu chuẩn cao về xét duyệt thành viên và quá trình đánh giá của các quốc gia hiện là thành viên hiệp định.
1. Bối cảnh khi Ukraine nộp đơn gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương
Vào đầu tháng 5, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã phê chuẩn một phái đoàn tham gia đàm phán về việc nước này gia nhập CPTPP.[2] Theo thông tin từ Bộ Kinh tế Ukraine, phái đoàn ngoại giao sẽ bao gồm Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Kinh tế Yulia Svyridenko với vị trí trưởng đoàn cùng một số quan chức thuộc Bộ Tư pháp, Bộ Nông nghiệp, Cục Hải quan và Văn phòng Tổng thống.
Quyết định trên của Ukraine được đưa ra trong bối cảnh Anh đang trên đường trở thành thành viên chính thức của CPTPP. Vào ngày 16/7 vừa qua, các nước thành viên trong Hiệp định đã bắt đầu gặp mặt tại Auckland để tổ chức lễ ký nghị định thư kết nạp Vương quốc Anh là thành viên thứ 12 và cũng là thành viên không sáng lập đầu tiên của hiệp định. Ông Taras Kachka – Thứ trưởng Bộ Kinh tế Ukraine – cho biết Ukraine mong Anh sớm tham gia CPTPP vì điều đó có thể sẽ giúp nước này được ưu tiên để trở thành thành viên của hiệp định. Thêm vào đó, Ukraine cũng có thể liên kết mạnh mẽ hơn với các nước đối tác tại khu vực Thái Bình Dương như Úc, New Zealand, Peru, Canada,… Dự kiến trong vài ngày tới, cuộc đàm phán đối với đơn xin gia nhập của Ukraine sẽ được diễn ra theo như lời ông Kachka lưu ý trước đó.[3]
Ngoài ra, những nỗ lực gần đây của Ukraine trong việc gia nhập các tổ chức đa phương khác không đem đến nhiều triển vọng, đơn cử là Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Trong Hội nghị Thượng đỉnh NATO ở Litva vừa qua, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cho biết các nước thành viên vẫn chưa đồng thuận về nguyện vọng gia nhập liên minh của Ukraine.[4] Thêm vào đó, trong khi các quốc gia châu Âu như Pháp, Ý, Tây Ban Nha đang dần thể hiện nhiều sự ủng hộ và viện trợ cho Ukraine thì Mỹ với tư cách là bên viện trợ lớn nhất dần tỏ ra thận trọng bởi cuộc bầu cử tổng thống vào năm sau và khả năng đối đầu trực tiếp với Nga. Tổng thống Zelensky sau đó đã thể hiện sự lo ngại rằng tình trạng này nếu còn kéo dài sẽ là cơ hội để Nga kéo dài cuộc xung đột.[5] Bên cạnh NATO, Ukraine cũng nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhận được sự ủng hộ, việc trở thành thành viên của khối là quá trình lâu dài và Ukraine sẽ cần nhiều nỗ lực để cải cách, thay đổi về hành chính, kinh tế,…[6] Như vậy, khi cuộc xung đột với Nga vẫn chưa có hồi kết, Ukraine nộp đơn xin gia nhập CPTPP tiếp tục thể hiện nỗ lực của nước này trong việc cố gắng trở thành thành viên của các tổ chức đa phương, bên cạnh NATO và EU, để tìm kiếm thêm đồng minh và lợi ích.
2. Phản ứng của các quốc gia khác
Nhìn chung, phản ứng của các quốc gia khác đối với việc Ukraine nộp đơn gia nhập CPTPP có sự khác biệt. Đa số các quốc gia thành viên CPTPP không bày tỏ động thái thể hiện sự ủng hộ hay phản đối. Số ít các nước như Canada, Nhật Bảnvà Nga đã bày tỏ quan điểm rõ ràng đối với sự kiện này.
Sau thông báo thành lập phái đoàn Ukraine để tham gia đàm phán CPTPP, Canada là quốc gia đầu tiên thể hiện sự ủng hộ Ukraine trở thành thành viên chính thức của hiệp định này. Trên trang Twitter cá nhân vào ngày 26/5/2023, Bộ trưởng Thương mại Canada Mary Ng thể hiện thái độ hoan nghênh hành động nộp đơn xin gia nhập của Ukraine như là bước đi nối tiếp của Anh trước những lợi ích kinh tế ngày càng gia tăng.[7] Điều này có thể được lý giải bởi những nỗ lực tăng cường mối quan hệ song phương Ukraine – Canada trong những tháng đầu năm 2023. Ngày 11/4/2023 Bộ trưởng Ukraine Denys Shmyhal và Bộ trưởng Canada Justin Trudeau ký kết bản thoả thuận chungvề cập nhật Hiệp định Thương mại Tự do giữa hai quốc gia.[8] Trước đó, trong một cuộc phỏng vấn với tờ báo The Asahi Shimbun tại Tokyo vào ngày 12/10/2022, Ngoại trưởng Canada Melanie Yoly đã chia sẻ rằng việc hỗ trợ cho Ukraine là “cốt lõi” của chính sách đối ngoại nước này.[9] Những sự kiện trên đã cho thấy rằng, mối quan hệ tốt đẹp với Canada có thể là một lợi thế giúp đẩy nhanh quá trình xét duyệt thành viên của Ukraine tại CPTPP.
Đối với Nhật Bản, Bộ trưởng Kinh tế Shigeyuki Goto khẳng định rằng với tư cách là thành viên hiệp định, Nhật Bản sẽ đánh giá cẩn thận liệu Ukraine có đáp ứng các các quy tắc và tiêu chuẩn cao của hiệp định về tiếp cận thị trường hay không.[10] Về phía New Zealand, sau khi xác nhận yêu cầu gia nhập chính thức của Ukraine, người phát ngôn Bộ Ngoại giao nước này cho biết các bước tiếp theo trong quy trình đăng ký sẽ được quyết định bởi tất cả các thành viên của Hiệp định trong cuộc họp tại Auckland vào ngày 16/7.[11] Tuy nhiên, không có bất kỳ cuộc thảo luận nào về đơn xin gia nhập CPTPP của Ukraine diễn ra trong cuộc họp vừa qua.[12] Các quốc gia thành viên còn lại hầu như chưa có phản ứng hay thể hiện thái độ gì đối với đơn xin gia nhập của Ukraine.
Về phía Nga, ông Bogdan Bezpalko – thành viên Hội đồng Quan hệ các dân tộc thuộc Phủ Tổng thống Liên bang Nga – đã bày tỏ sự không đồng tình với quyết định của Ukraine. Đối với ông, việc Ukraine nộp đơn xin gia nhập CPTPP thể hiện mục đích chính trị nhằm xoa dịu người dân trước tương lai không mấy triển vọng để Ukraine gia nhập vào NATO và EU.[13]
3. Triển vọng trở thành thành viên CPTPP đối với Ukraine
Trong bối cảnh hiện tại, triển vọng cho Ukraine gia nhập CPTPP có thể gặp một số khó khăn như sự đồng thuận giữa các quốc gia thành viên và sự phức tạp quy trình xét duyệt. Thứ nhất, trở thành thành viên của CPTPP là một quá trình lâu dài và phức tạp, đòi hỏi sự đồng thuận của tất cả các thành viên trong hiệp định. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại, ngoài trừ Canada thể hiện sự ủng hộ Ukraine tham gia vào hiệp định, thái độ của các quốc gia còn lại khá thận trọng và không quá quan tâm đến đơn xin gia nhập của Ukraine. Thông qua cách phản ứng này, Ukraine có thể sẽ mất nhiều thời gian để có được sự đồng thuận của các nước thành viên. Thứ hai, đánh giá về mức độ phức tạp của quy trình xét duyệt, Ủy viên thương mại của Vương quốc Anh tại Châu Á Thái Bình Dương Natalia Blatsk đã cảnh báo các quốc gia có mong muốn gia nhập CPTPP sẽ phải đối mặt với nhiều rào cản và đáp ứng các tiêu chuẩn cao về việc phê chuẩn thành viên bởi các quốc gia trong hiệp định.[14] Đồng thời, Ukraine sẽ còn phải chờ đợi quá trình xét duyệt các quốc gia đã nộp đơn xin gia nhập trước đó như Trung Quốc, Đài Loan, Ecuador, Costa Rica và Uruguay. Trong cuộc họp hội đồng CPTPP diễn ra vào ngày 16/7/2023, Bộ trưởng Thương mại New Zealand Damien O’Connor cho biết sự gia nhập của Anh giống như một cuộc thử nghiệm và họ sẽ nỗ lực hoàn thiện từ quá trình này để đảm bảo các quốc gia đã nộp đơn xin gia nhập sẽ có một thỏa thuận công bằng.[15] Ngoài ra, ông cũng tiết lộ rằng các nước CPTPP sẽ không đưa ra khung thời gian cho bất kỳ quyết định nào về tư cách thành viên của các nước xin gia nhập.[16] Tóm lại, ngoại trừ phản ứng tích cực từ phía Canada, triển vọng gia nhập CPTPP của Ukraine đến nay vẫn chưa được thể hiện rõ nét.
Tuy nhiên, nếu Ukraine có thể thành công gia nhập vào CPTPP, điều này có thể giúp Ukraine tự do hóa các rào cản phi thuế quan trong thương mại hàng hóa và dịch vụ với các nước trong khu vực và mở rộng khả năng tiếp cận các thị trường mới cho Ukraine, theo Phó Thủ tướng Yulia Svyridenko cho biết. Ngoài ra, bà còn lưu ý việc gia nhập CPTPP sẽ giúp Ukraine mở rộng khả năng tiếp cận các khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài, trong đó có thể kể đến Mỹ, Anh, EU do đây là những nhà đầu tư chính trong nền kinh tế của các quốc gia Đối tác xuyên Thái Bình Dương.[17]
[1] Komiya, K., & Craymer, L. (July 7, 2023). Ukraine asks to join CPTPP trade pact. Reuters. https://www.reuters.com/world/ukraine-has-requested-join-cptpp-trade-pact-japan-minister-says-2023-07-07/
[2] РОЗПОРЯДЖЕННЯ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ №80/2023-рп — Офіційне інтернет-представництво Президента України. (n.d.). Офіційне Інтернет-представництво Президента України. https://www.president.gov.ua/documents/802023-rp-46645
[3] Мінекономіки розраховує на вступ до Угоди про Транстихоокеанське партнерство на початку 2024-го року, – Юлія Свириденко | Міністерство економіки України. (n.d.). Міністерство Економіки України. https://www.me.gov.ua/News/Detail?lang=uk-UA&id=8a96a809-a5bf-4a72-af1b-e12c92eca4a5&title=TranstikhookeanskePartnerstvo
[4] TTXVN. (2023, July 11). Các nước NATO chưa đồng thuận về triển vọng gia nhập liên minh của Ukraine. Báo Nhân Dân Điện Tử. https://nhandan.vn/cac-nuoc-nato-chua-dong-thuan-ve-trien-vong-gia-nhap-lien-minh-cua-ukraine-post761739.html Các nước NATO chưa đồng thuận về triển vọng gia nhập liên minh của Ukraine (nhandan.vn)
[5] Vũ Hoàng. (2023, July 17). Gió đảo chiều trong nỗ lực hỗ trợ Ukraine. Báo VnExpress. https://vnexpress.net/gio-dao-chieu-trong-no-luc-ho-tro-ukraine-4630058.html
[6] Yến My. (2022, July 3). EU yêu cầu Ukraine làm gì để được gia nhập? Báo Thanh niên. https://thanhnien.vn/eu-yeu-cau-ukraine-lam-gi-de-duoc-gia-nhap-1851474146.htm
[7] Reuters. (May 26, 2023). Canada backs Ukraine’s application to join trans-Pacific trade pact. Reuters. https://www.reuters.com/world/canada-backs-ukraines-application-join-trans-pacific-trade-pact-2023-05-26/
[8] Government of Canada. (April 11, 2023). Joint Declaration on Conclusion of Negotiations for the Modernization of the Free Trade Agreement between Canada and Ukraine. https://www.international.gc.ca/news-nouvelles/2023/2023-01-11-joint-declaration-cufta-declaration-commune-alecu.aspx?lang=eng
[9] Hidaka, N. (October 19, 2022). INTERVIEW/ Canadian Foreign Minister Joly: Ukraine ‘core policy,’ also seek G-7 cooperation on China issues. The Asahi Shimbun. https://www.asahi.com/ajw/articles/14742784
[10] Komiya, K., & Craymer, L. Nđd
[11] Komiya, K., & Craymer, L. Nđd
[12] Craymer, L. (2023, July 16). Trans-Pacific trade pact members gathering information on aspiring joiners. Reuters. https://www.reuters.com/world/britain-signs-treaty-join-trans-pacific-trade-pact-2023-07-16/
[13] Chuyên gia: Kiev muốn gia nhập CPTPP trong bối cảnh họ không thể gia nhập NATO và EU. (2023, July 8). Sputnik Việt Nam. https://sputniknews.vn/20230708/chuyen-gia-kiev-muon-gia-nhap-cptpp-trong-boi-canh-ho-khong-the-gia-nhap-nato-va-eu-24015788.html
[14] Bala, S. (March 31, 2023). Britain to join Indo-Pacific trade bloc in biggest trade deal since Brexit. CNBC. https://www.cnbc.com/2023/03/31/britain-to-join-cptpp-in-biggest-trade-deal-since-brexit.html
[15] Dexter, G. (2023, July 16). Trans-Pacific free-trade pact: No progress on new countries wanting to join. RNZ. https://www.rnz.co.nz/news/political/493834/trans-pacific-free-trade-pact-no-progress-on-new-countries-wanting-to-join
[16] Craymer, L. Nđd
[17] Ukraine puts together delegation for talks on joining Trans-Pacific Partnership. (2023, May 2). INTERNATIONAL INFORMATION GROUP. https://interfax.com/newsroom/top-stories/90161/
